Цистит ҳолатларида антибиотикли профилактика

Цистит- энг кенг тарқалган сийдик йўллари инфекцияларидан бири бўлиб, аёлларда тез-тез учрайди: тахминан 50-60% аёллар ҳаётида камида бир маротаба бу ҳолатни бошдан кечиради1, 10%да эса у сурункали, такрорий шаклда ривожланади2. Сўнгги йилларда циститнинг такрорланишини олдини олиш учун антибиотикли профилактика кенг қўлланила бошланди. Бироқ, тез-тез ёки узоқ муддат давомида фойдаланиш билан боғлиқ хавфлар ҳамроҳлик қилиши туфайли бундай амалиётнинг самарадорлиги қатор саволларга сабаб бўлди3. Ушбу мақола циститнинг антибиотикли профилактикасига бўлган замонавий ёндашувларни ёритиб, сурункали такрорий циститга чалинган беморларни даволаш борасида қарор қабул қилишда кўмаклашади.

Рецидивланган цистит ривожланиши хавфининг омиллари

Аёлларда циститга чалиниш частотасининг нисбатан юқорилиги аёл организмининг анатомик ва физиологик хусусиятлари билан боғлиқ: калта ва кенг сийдик найи, унинг инфекциянинг табиий резервуарларига яқинлиги (қин, анус), шунингдек ҳамроҳлик қилувчи инфекциялар ва қин дисбиози4.
Циститнинг такрорланишининг юқори хавфини қуйидаги ҳолларда ҳисобга олиш лозим:
  • сийдик найи ташқи тешигининг эктопияси, баъзан ҳаттоки қиннинг олд деворига ҳам5;
  • сийдикнинг турғунлиги, обструкцияси ёки қайтарилишига олиб келадиган анатомик нуқсонлар;
  • цистоцеле, уретероцеле ва сийдик оқмалари;
  • функционал бузилишлар (қовуқнинг гиперфаоллиги ва сийдикни тута олмаслик);
  • сийдик найининг обструкцияси ёки нейроген сийдик пуфаги (қария эркакларда);
  • интралюминал (қовуқ тошлари, ўсма олди касалликлар, ўрнатилган катетерлар, стентлар, ёд жисмлар), интрамурал (сийдик найи стенози/структуралари) ва экстрамурал (фиброз ёки ўсма олди касалликлар) шикастланишлар;
  • ўткир циститнинг бошланғич босқичини нотўғри даволаш/тўлиқ даволамаслик, антибиотикорезистентлик6.

Рецидивланган циститни ташхислаш алгоритмлари

Илк бор кузатилаётган цистит ва рецидивланган касалликнинг клиник кўриниши сезиларли фарқларга эга эмас: қориннинг пастки қисмида оғриқ, бураб оғришлар, пешоб пайтида ачиш ҳисси, кичик ҳажмда тез-тез сийиш, гематурия, субфебрил тана ҳарорати7.
Ўткир спорадик циститнинг ташхислаш эса, тавсияларга кўра, умумий сийдик таҳлилини ўтказишдан иборат. Бироқ, касаллик тарихи ва клиник белгиларнинг ўзи даволашни бошлаш учун етарли. Қўзғатувчининг сезувчанлигини аниқлашни кўзда тутадиган сийдикнинг экиш таҳлили илк бор кузатилаётган цистит ҳолатида тавсия этилмаган.
Рецидивланган цистит ҳақида гап кетганда, ташхислаш алгоритмлари сезиларли даражада фарқ қилади. Дастлабки баҳолаш тўлиқ тиббий тарих ва физикал текширувни, шу жумладан аёлларда гинекологик кўрикни ўз ичига олади. Бир йил ичида учдан ортиқ ёки охирги олти ой ичида иккидан ортиқ сийдик йўллари инфекциялари ҳолатларининг кузатилиши дастлабки ташхис қўйиш имконини беради.
Лаборатория шароитидаги тахшислаш умумий сийдик таҳлилини ва ҳар бир симптоматик эпизод учун антибиотикларга сезувчанликни аниқлаш учун мажбурий сийдик экишни ўз ичига олади. Бу, айниқса, касалликнинг ноодатий кечиши ва олдинги даволашнинг самарасизлиги ҳолатларида ўта муҳимдир.
Цистоскопия ёки ултратовуш каби асбоблар ёрдамидаги одатий текширувлар хавф омиллари бўлмаган 40 ёшгача бўлган беморларда тавсия этилмайди. Бироқ, ноодатий белгилар ва асоратлар мавжуд бўлса, бундай текширувлар ўтказилиши зарур8.

Антибиотикли профилактика: замонавий тавсиялар

Антибиотикли профилактикани бошлашдан олдин, эҳтимолий мойиллик омилларни истисно қилиш ва бартараф этиш тавсия этилади8,10. Булар:суюқликни етарли даражада истеъмол қилмаслик, жинсий алоқадан кейин пешобни кейинга қолдириш ва агрессив интим гигиена воситаларидан фойдаланиш каби.
Америка Урология Ассоциациясининг (AUA ) рецидивланган асоратланмаган сийдик йўллари инфекциялари бўйича йўриқномасининг муҳим бўлган бандлари 1-чизмада келтирилган9,10.
1-чизма: Циститнинг антибиотикли профилактикаси (AUA тавсиялари, 2022-йил).
scheme
Циститнинг такрорий ҳолатлари учун мўлжалланган турли хил профилактика усуллари мавжуд бўлиб, танлов индивидуал омилларга, жумладан, такрорланиш частотасига, жинсий алоқа билан боғлиқлигига ва беморнинг истагига боғлиқ 8.
Урологик инфекциялар бўйича Европа урологлар ассоциацияси (EAU) йўриқномасига (2025-йил) мувофиқ антибиотик профилактикаси турлари (1-жадвал).
1-жадвал: Такрорий цистит ҳолатларида антибиотикли профилактика турлари
Узлуксиз паст дозали

3-6 ой давомида қўлланади

Биринчи танлов дори воситалари: нитрофуран ҳосилалари ва фосфомицин.

Посткоитал

Жинсий алоқадан сўнг антибиотикнинг бир дозасини қабул қилиш (айниқса, жинсий фаолият билан боғлиқ такрорий ҳолатлар кузатилаётган аёллар учун самаралидир).

Метенамин гиппуратни қўллаш

Антибиотикларга альтернатив восита (айниқса, сийдик йўллари анормалликлари бўлмаган аёлларда).

Аммо, сурункали рецидив циститда антибиотикли профилактикасининг тасдиқланган самарадорлигига қарамасдан, бу ёндашув бир қатор хавфлар билан боғлиқ.

Кўплаб тадқиқотлар ва илмий шарҳлардаги маълумотларга кўра, антибиотикларни узоқ вақт давомида қабул қилишда қуйидаги ножўя ҳодисалар кўп учрайди:

Антибиотикларга резистентликнинг ривожланиши
Ичак микрофлорасининг бузилиши
Қин микрофлорасининг бузилиши 8

Антибиотикли профилактиканинг самарадорлиги ва ножўя таъсирлари

Цистит ҳолатларида антибиотикли профилактиканинг самарадорлиги ва хавфсизлигини баҳолаш бўйича тадқиқотлар кўпинча қарама-қарши натижаларни кўрсатади. Мисол тариқасида, баъзи тадқиқотлар 65 ёшдан ошган эркаклар ва аёлларда сийдик йўллари инфекциялари сони 2 баравар камайганини тасдиқлади, аммо чидамли организмлар ва Clostridium difficile инфекциясини ривожланиш хавфи ортишини ҳам кўрсатди 11.
Қуйида сийдик йўллари инфекцияларини антибиотикли профилактикаси бўйича баъзи тадқиқот натижалари келтирилган.
2-жадвал: Сийдик йўллари инфекциялари ҳолатларида антибиотикли профилактиканинг самарадорлиги ва хавфлари бўйича тадқиқотлар.
Мақоланинг номи Муаллиф Йил Танланган беморлар гуруҳи Хулоса
The Benefits and Harms of Antibiotic Prophylaxis for Urinary Tract Infection in Older Adults, Clinical Infectious Diseases Bradley J Langford et al. 2021 Сийдик йўллари инфекцияларига чалинган 3 190 қария бемор (≥66 ёш) Антибиотикли профилактика сийдик йўллари инфекциялари, сепсис ёки бактериемия туфайли касалхонага ётқизиш ёки тез ёрдам бўлимига мурожаат қилишнинг юқори хавфи билан боғлиқ (4,7% га нисбатан 3,6%; хавфлар нисбати = 1,33; 95% ишонч оралиғи: 1,12-1,57). Антибиотикларга бардошликнинг ортиши ҳам қайд этилган: ҳар қандай антибиотик учун хавфлар нисбати = 1,31 ва муайян профилактика агенти учун хавфлар нисбати = 2,0112.
Continuous low-dose antibiotic prophylaxis for adults with repeated urinary tract infections (AnTIC): a randomised, open-label trial. Fisher H. et al. 2018 404 катта бемор Кам дозали антибиотикли профилактика аломатли сийдик йўллари инфекцияларига чалинишни 48% га камайтирди (бир киши бошига 1,3 ҳолат ва 2,6; п < 0,0001). Шу билан бирга, қуйидаги антибиотикларга резистентлик ортди: нитрофурантоинга (24% қарши 9%), триметопримга (67% га нисбатан 33%) ва ко-тримоксазолга (53% га нисбатан 24%) 13.
Uropathogen Resistance and Antibiotic Prophylaxis: A Meta-analysis. Selekman R. E. et al. 2018 Метатаҳлил Антибиотик профилактикаси олган беморларда кўп дори воситаларига чидамли инфекция ривожланиш эҳтимоли профилактика олмаган гуруҳга нисбатан 6,4 марта юқори бўлган. (33% га нисбатан 6%; р < 0,001). Бу эса профилактика олаётган ҳар 21 беморга кўп дори-дармонларга резистентлик сийдик йўллари инфекциялари қўшимча битта ҳолат тўғри келишини англатади 14.
Antibiotics for Preventing Recurrent Urinary Tract Infection: Systematic Review and Meta-analysis Jent P. et al. 2022 Тизимий шарҳ ва метатаҳлил Антибиотикли профилактика сийдик йўллари инфекцияларга чалиниш частотасини камайтиради, лекин вульвовагинал кандидоз (ВВК) ва оғиз бўшлиғи кандидози, ошқозон-ичак аломатлари ва тери тошмаси каби ножўя таъсирлар хавфини оширади 15.
Antibiotics for preventing recurrent urinary tract infection in non-pregnant women. Albert X. et al. 2004 19 тадқиқот, 1 120 аёллар Такрорланишнинг нисбий хавфи (нисбий хавф) 0,21 (95% ишонч оралиғи : 0,13-0,34) ни ташкил этди, бу плацебога қараганда сийдик йўллари инфекцияларини даволашда антибиотикли профилактикани қўллашда такрорланиш частотасини сезиларли даражада камайганлигини кўрсатади. Бироқ, бу ёндашувга вульвовагинал кандидоз (ВВК) ва оғиз бўшлиғи кандидози, ичак микрофлорасининг бузилиши, тери тошмалари ва кўнгил айниши каби ҳодисаларнинг кўпайиши ҳамроҳлик қилади. Ножўя ҳодисаларнинг нисбий хавфи 1,78 (95% ишонч оралиғи: 1,06-3,00)ни ташкил қилди 16.
Шундай қилиб, антибиотиклардан узоқ вақт давомида ёки такрорий фойдаланиш, сийдик йўллари инфекциялари такрорланишининг олдини олишда самарали бўлишига қарамай, антибиотикларга резистентлик, микробиом бузилиши ва бошқа ножўя ҳолатлар ривожланишини келтириб чиқариши мумкин.

Рецидивланган циститнинг антибиотикли профилактикаси учун дори воситасини танлаш

Сўнгги йилларда антибиотикларга бардошлик узлуксиз кучайиб бориши туфайли циститни даволашда антибактериал дори воситаларни қўллашнинг янги тенденциялари, хусусан, фторхинолонлар ва цефалоспоринлардан фойдаланиш бўйича чекловлар қайд этилмоқда 8.
Маълумки, турли антибиотиклар резистентлик ва бошқа ножўя таъсирларни ривожланишининг хавфига турлича даражада эга бўлганлиги боис сийдик йўллари инфекцияларининг олдини олиш учун дори воситасини танлашда, энг паст хавфга эга бўлганларга эътобор қаратиш лозим.
Фурамаг® нитрофуран гуруҳидаги кенг микробларга қарши таъсир доирасига эга восита бўлганлиги сабаб у сийдик йўллари инфекцияли беморларни даволаш учун биринчи даражали дори воситалар сафига киради.
Дори восита такомиллаштирилган фуразидин формуласининг, аниғи, унинг юқорироқ эрувчанликка эга бўлган калий тузи ва магний карбонати билан бирикмасидир. Ушбу бирикма фаол модданинг эрувчанлиги ва биологик таъсирини (тахминан 2,5-3 баравар) ошириб, унинг фармакокинетикасини ҳамда анъанавий фуразидинга нисбатан даволашнинг бошдан кечиришни яхшилайди 17..
Маълумки, Фурамаг® грам-мусбат ва грам-манфий бактерияларга ўзининг асл бирикмасига нисбатан кучлироқ таъсир кўрсатади ва ҳам ўткир, ҳам рецидив сийдик йўллари инфекциялари ҳолатларида самарали ҳисобланади, жумладан посткоитал профилактика схемасига киритилган 18.
Бугунги кунда фуразидиннинг грам-мусбат микроорганизмларга нисбатан минимал бостирувчи концентрацияси нитрофурантоинга қараганда 3 баравар, грамм-манфий қўзғатувчиларга нисбатан эса 7-10 баравар паст эканлиги аниқланган, бу биринчи дори воситанинг сезиларли даражада юқори фаоллигидан далолатдир 17.
Т.С. Перепанова ва бошқаларнинг тадқиқоти Фурамаг® циститнинг антибиотикли профилактикаси учун муҳим дори восита эканлигини тасдиқлайдилар: беморларнинг 73 фоизи уч ой давомида бир марта ҳам такрорланиш ҳолати аниқланмаган, қолган 27 фоизида эса кузатув даврида такрорий ҳолатлар сони деярли беш баравар камайди.
Ушбу тадқиқот Фурамаг дори воситаси уч ой давомида кечаси 50 мг субингибитор дозада қўлланилган сийдик йўллари инфекциялари такрорланишининг узоқ муддатли микробларга қарши профилактикаси юқори самарали ва хавфсиз эканлигини кўрсатди 18.
Нитрофуранларнинг махсус бўлмаган таъсир механизми антисептикларникига яқинлигини таъкидлаш лозим, шу боис патоген микроорганизмларда бардошлик нисбатан секин ривожланади; бундан ташқари, антибиотикларнинг бошқа синфлари билан кросс резистентлик ҳам мавжуд эмас 19.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ВОЗ)нинг тавсияларида нитрофуранлар сийдик йўллари инфекцияларининг олдини олиш ва даволашда муҳим ўринни эгаллайди.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан антибиотиклардан фойдаланиш алгоритмларини такомиллаштириш ва кросс резистентлик ривожланиш хавфини камайтириш мақсадида ишлаб чиқилган АWаRе (Access — фойдаланиши чекланмаган, Watch —назорат остида қўлланадиганлар, Reserve — заҳирадагилар) таснифига кўра, Фурамаг® Access гуруҳига киритилган (3-жадвалга қаранг) 20.
3-жадвал: Антибиотиклардан фойдаланишни мақбуллаштириш ҳамда резистентлик хавфини камайтириш учун мўлжалланган ЖССТнинг АWаRе таснифи
Access
(фойдаланиши чекланмаган)
Watch
(назорат остида қўлланадиганлар)
Reserve
(заҳирадагилар)
Резистентлик ривожланиш салоҳияти сустлиги
Резистентлик ривожланиш салоҳияти юқорилиги
Охирги танлов сифатидагина қўллаш
Фуразидин Нитрофурантоин
Фосфомицин (оғиз орқали)
Фосфомицин (томирга)
Access
(доступные)
Приоритетный выбор Низкий потенциал к развитию резистентности
Фуразидин Нитрофурантоин
Watch
(контролируемые)
Более высокий потенциал к развитию резистентности
Фторхинолоны
Фосфомицин
(перорально)
Reserve
(резервные)
Применять в качестве последнего выбора
Фосфомицин (в/в)
AWaRe — Access, Watch ва Reserve гуруҳларнинг номланишидан қисқартамадир
Klesiewicz K. ва бошқаларнинг тадқиқотида нитрофуран ҳосилалари, жумладан Фурамаг® ципрофлоксацин, фосфомицин, триметоприм ва ко-тримоксазолга нисбатан қатор бактерияларга қарши юқори фаолликни кўрсатди. Бу фуразидиннинг бошқа дориларга резистентлик кучайиши шароитида салоҳиятли самарадорлигидан далолатдир. Шундай қилиб, Фурамаг® сийдик йўллари инфекциялари ҳолатларида антибиотикли профилактика учун самарали муқобил восита ҳисобланиши мумкин 21,22.
Strazdins V. ва бошқаларнинг тадқиқотининг маълумотларига кўра, Фурамаг® барча клиник қўлланиш ҳолатларида, ҳаттоки илгари нитрофуран ҳосилаларига бардошлик қайд этилган ҳолатларда ҳам самарали бўлган. Бундан ташқари, барча беморларда камдан кам учрайдиган, минимал ошқозон-ичак ҳодисалари билан (даволанишни тўхтатишни талаб қилмайдиган) кечадиган дори воситанинг яхши ўзлаштирилиши қайд этилди 23.
Фурамаг® ўзига хос таъсир механизми ва фармакокинетик хусусиятлари туфайли ичак ва қин микробиотасига минимал таъсир кўрсатиши маълум. Дори восита тор таъсир доирасига эга бўлиб, биринчи навбатда, E. coli каби патоген микроорганизмларга таъсир этади, фойдали микрофлорани эса деярли сусайтирмайди. Бундан ташқари, Фурамаг® паст тизимли сўрилиш ва сийдикда юқори концентрациялар билан ажралиб турар экан, бу эса ичак микробиотасига минимал таъсир билан кечадиган сийдик йўллари инфекцияларига қарши унинг самарадорлигини таъминлайди 24.
Шундай қилиб, ҳозирги тадқиқотларда Фурамаг® сийдик йўллари инфекцияли беморларни, жумладан рецидивланган циститни даволашда юқори самарадорлик ва хавфсизлик даражаларини, шунингдек, яхши ўзлаштирилишни кўрсатди. Фуразидин, шунингдек, тизимли микрофлорага ўз минимал таъсири ва қаршилик ривожланишининг паст хавфини кўрсатди.
Бактерияларга бардошлик кучайиши даврида нитрофуранлар гуруҳини қайта баҳолаш бошқа кенг миқёсда қўлланадиган дориларга чидамли бўлган штаммлар келтириб чиқарадиган сийдик йўллари инфекцияларни муваффақиятли даволаш имкониятини беради.

Хулоса

Антибиотикли профилактика циститнинг такрорланишини олдини олишнинг самарали усули бўлиб қолмоқда, аммо уни қўллаш қатъий асосланган ва беморга алоҳида мослаштирилган бўлиши лозим. Бардошликнинг ривожланиши ва микрофлоранинг бузилиш хавфини ҳисобга олган ҳолда, сийдик йўллари инфекцияларининг профилактикаси учун дори воситаларини пухта танлаш керак. Фурамаг® такрорий циститнинг антибиотикли профилактикаси борасида юқори хавфсизлик профилига эга бўлган камдан-кам антибиотиклардан бири бўлиб, унинг самарадорлиги ва минимал ножўя таъсирлари қатор замонавий тадқиқотлар билан тасдиқланган.

Ҳавола ва қисқартмалар рўйхати:

  1. Medina M, Castillo-Pino E. An introduction to the epidemiology and burden of urinary tract infections. Ther Adv Urol. 2019 May 2;11
  2. Аполихин О. И., Вагенленер Ф., Войтко Д. А., Золотухин О. В., Набер К., Назаренко Д. Г., Перепанова Т. С., Просянников М. Ю., Сивков А. В., Шадеркин И. А. Эпидемиологическое исследование распространенности цистита у женщин Воронежской области. Экспериментальная и клиническая урология. 2021;14(1): 10–18.
  3. Anger J, Lee U, Ackerman AL, Chou R, Chughtai B, Clemens JQ, et al. Recurrent Uncomplicated Urinary Tract Infections in Women: AUA/CUA/SUFU Guideline. Journal of Urology [Internet]. 2019 Aug 1 [cited 2025 Jul 9];202(2):282–9.
  4. Аполихина И. А. Цистит и антибиотики: как ускорить выздоровление и не дать болезни вернуться. РМЖ. 2024.
  5. Тетерина Т. А., Аполихина И. А., Иванова Е. А. Анатомо-функциональные особенности женской уретры: посткоитальный цистит. Медицинский оппонент. 2021; 3(15): 35–42.
  6. Aggarwal N, Leslie SW. Recurrent Urinary Tract Infections. StatPearls Publishing; 2025 Jan
  7. Ходырева Л. А., Зайцев А. В., Берников А. Н., Куприянов Ю. А., Строганов Р. В., Арефьева О. А. Острый и рецидивирующий цистит. Что нам известно? РМЖ. 2020; 11: 69–74.
  8. Bonkat G., Bartoletti R., Bruyère F., Cai T., Geerlings S.E., Köves B., Schubert S., Pilatz A., Veeratterapillay R., Wagenlehner F. EAU Guidelines on Urological Infections. 2025 edition. — Arnhem: European Association of Urology, 2025.
  9. Anger J. T., Bixler B. R., Holmes R. S., Lee U. J., Santiago-Lastra Y., Selph S. S. Updates to Recurrent Uncomplicated Urinary Tract Infections in Women: AUA/CUA/SUFU Guideline. Journal of Urology [Internet]. 2022 Sep 1 [cited 2025 May 12]; 208(3): 36–41.
  10. Kwok M., McGeorge S., Mayer-Coverdale J., Graves B., Paterson D. L., Harris P. N. A., Esler R., Dowling C., Britton S., Roberts M. J. Guideline of guidelines: management of recurrent urinary tract infections in women. BJU Int. 2022 Nov; 130 Suppl 3(Suppl 3): 11–22.
  11. Alghoraibi H., Asidan A., Aljawaied R. et al. Recurrent Urinary Tract Infection in Adult Patients, Risk Factors, and Efficacy of Low Dose Prophylactic Antibiotics Therapy. J Epidemiol Glob Health 13, 200–211 (2023).
  12. Bradley J Langford, Kevin A Brown, Christina Diong, Alex Marchand-Austin, Kwaku Adomako, Arezou Saedi, Kevin L Schwartz, Jennie Johnstone, Derek R MacFadden, Larissa M Matukas, Samir N Patel, Gary Garber, Nick Daneman. The Benefits and Harms of Antibiotic Prophylaxis for Urinary Tract Infection in Older Adults. Clinical Infectious Diseases. 2021 Aug; 73(3):782–791
  13. Fisher H., Oluboyede Y., Chadwick T., Abdel-Fattah M., Brennand C., Fader M., Harrison S., Hilton P., Larcombe J., Little P., McClurg D., McColl E., N'Dow J., Ternent L., Thiruchelvam N., Timoney A., Vale L., Walton K., von Wilamowitz-Moellendorff A., Wilkinson J., Wood R., Pickard R. Continuous low-dose antibiotic prophylaxis for adults with repeated urinary tract infections (AnTIC): a randomised, open-label trial. Lancet Infect Dis. 2018 Sep; 18(9): 957–968.
  14. Selekman R. E., Shapiro D. J., Boscardin J., Williams G., Craig J. C., Brandström P., Pennesi M., Roussey-Kesler G., Hari P., Copp H. L. Uropathogen Resistance and Antibiotic Prophylaxis: A Meta-analysis. Pediatrics. 2018 Jul; 142(1): e20180119.
  15. Philipp Jent, Julia Berger, Annette Kuhn, Barbara W Trautner, Andrew Atkinson, Jonas Marschall, Antibiotics for Preventing Recurrent Urinary Tract Infection: Systematic Review and Meta-analysis, Open Forum Infectious Diseases. 2022 July; 9(7).
  16. Albert X., Huertas I., Pereiró II., Sanfélix J., Gosalbes V., Perrota C. Antibiotics for preventing recurrent urinary tract infection in non-pregnant women. Cochrane Database Syst Rev. 2004; (3): CD001209.
  17. Голуб А. В. Нитрофураны в терапии неосложненных инфекций мочевых путей. Эффективная фармакотерапия. Урология инефрология. 2010; (3).
  18. Перепанова Т. С. и др. Проблемы лечения рецидивирующей инфекции нижних мочевыводящих путей. Эффективная фармакотерапия. 2011; 43: 38–43.
  19. Kuzmin I. V., Al-Shukri S. K., Slesarevskaya M. N. Treatment and prophylaxis of the lower urinary tract recurrent infections in women. Urology reports (St.-Petersburg). 2019; 9(2): 5–10.
  20. AWaRe classification of antibiotics for evaluation and monitoring of use. 2023. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MHP-HPS-EML-2023.04
  21. Klesiewicz K., Karczewska E. et al. Comparative in vitro studies of furazidin and nitrofurantoin activities against common uropathogens including multidrug-resistant strains of E. Coli and S. Aureus, January 2018, Acta Poloniae Pharmaceutica — Drug Research 75(3): 803.
  22. Bielec F., Brauncajs, M., Pastuszak-Lewandoska, D. Nitrofuran Derivatives Cross-Resistance Evidence—Uropathogenic Escherichia coli Nitrofurantoin and Furazidin In Vitro Susceptibility Testing. J. Clin. Med. 2023, 12, 5166.
  23. Strazdins V., Cernevskis H., Recurrent Urinary Tract Infection in Adults in Latvia: 2014 Observational Study, July 2015, Journal of Nephrology & Therapeutics J Nephrol Ther (5.4): 208.
  24. Перепанова Т. С., Хазан П. Л. Применение нитрофуранов при инфекции мочевых путей. Эффективная фармакотерапия. Урология и нефрология. 2007; (20): 20–29.